Tytuł jest trochę na wyrost. W duchu Montessori raczej mówimy o pomocach niż zabawkach. Sam akt wykorzystywania takich pomocy określa się pracą własną. Nagniemy jednak trochę nazewnictwo, uważamy bowiem, że nazwa zabawki doskonale oddaje to, czym są pomoce Montessori. A one dostarczają dzieciom rozrywki, jednocześnie ich ucząc.
Jakie w takim razie powinny być zabawki Montessori? I co w ogóle oznacza ten termin?
Kim była Maria Montessori
Ta włoska lekarka i pedagog uważana jest za jedną z najwybitniejszych specjalistek w dziedzinie rozwoju dziecka. Urodziła się w 1870 roku. Jej działalność edukacyjna skupiona była na rozwijaniu samodzielności u dzieci. W 1907 roku otworzyła Dom Dzieci przystosowany do metody Montessori.
Była to pierwsza placówka edukacyjna, w której zostały wprowadzone metody pedagogiczne, oparte na idei samodzielności i indywidualizacji nauczania. Początkowo Maria Montessori pracowała z dziećmi w wieku od 3 do 6 lat, ale szybko jej pomysły doceniono i rozpowszechniono na całym świecie. Maria uważnie obserwowała dzieci i wyciągnęła wnioski, że każde z nich ma inne potrzeby i może osiągnąć więcej, jeśli zostanie traktowane indywidualnie.
Zauważyła, że dzieci mają epizody wytężonej aktywności oraz przywiązanie do porządku. Gdy dano im dowolność w wyborze zabawy, preferowały one te, które pozwalały na samodzielne odkrywanie i eksplorację otoczenia. Były to przede wszystkim praktyczne aktywności, dzięki którym mogły naśladować dorosłych.
Jej metoda opiera się na kilku głównych założeniach.
Dzieci w różnych grupach wiekowych mają inne podejście do świata.
Maria Montessori podzieliła dzieci na 4 grupy wiekowe. Każdą z nich scharakteryzowała w inny sposób.
- Do 6 roku życia istnieje faza odkrywcy. Dziecko rozwija się wtedy najszybciej, jest wrażliwe na język, ruch, porządek i zachowania społeczne. Maluch intensywnie uczy się otaczającego go świata, zadając przy tym wiele pytań.
- Między 6 a 12 rokiem życia następuje faza świadomego poznawania świata oraz instynktu stadnego. Dziecko coraz chętniej współpracuje z rówieśnikami. Rozwija także swoją wyobraźnię. Jest to moment, w którym szczególnie intensywnie buduje moralność i niezależność w formułowaniu myśli.
- Między 12 a 18 rokiem życia dziecko znajduje się w fazie sprawiedliwości i szukania tożsamości. Nastolatkowie charakteryzują się niestabilnością emocjonalną. Jednocześnie poszukują autorytetów i próbują zbudować poczucie własnej wartości.
- Między 18 a 24 rokiem życia młody dorosły wkracza w fazę oddziaływania na społeczeństwo. Osiągają wtedy stabilność finansową. Ten etap życia nie został przez nią szczególnie dobrze zbadany.
Dzieci powinny zdobywać samodzielność.
To właśnie one ją kształtują. Maluch, który ma do dyspozycji zabawki edukacyjne, wykorzystuje je do nauki. Przede wszystkim uczy się poprzez zabawę. Możliwość nieskrępowanej zabawy przedmiotami, które mają dla niego znaczenie edukacyjne, to olbrzymia wartość dodana. Dziecko uczy się samodzielności, poprzez dokonywanie wyborów i podejmowanie decyzji. Zabawki Montessori to przede wszystkim materiały edukacyjne. Są one proste w formie, ale za to bardzo skuteczne.
Dzieci powinny mieć swobodę wyboru.
To dzieci wybierają zabawki, które chcą w danej chwili używać. Nie ma tutaj żadnych ograniczeń. Ważne, by dziecko czuło się swobodnie i mogło rozwijać się w sposób naturalny. Ważne też, aby mogło podjąć decyzję gdzie i kiedy chce pracować. Także tempo przyswajania wiedzy i jej intensywność powinny zależeć od dziecka.
Dzieci powinny się uczyć przez działanie.
Takie podejście do nauki daje większe możliwości rozwoju osobowości. Stoi to w sprzeczności z pruskim modelem edukacji, gdzie dzieci uczą się z wykładów prowadzonych przez nauczyciela. Maria Montessori znacznie wyżej stawiała praktyczne zdobywanie wiedzy. Dzieci powinny się uczyć przez działanie, eksperymentowanie i odkrywanie świata. Montessori zauważyła, że dzieci mają naturalną ciekawość świata i w ten sposób szybciej poznają świat. Dlatego w jej metodzie nauczanie oparte jest na aktywnym uczestniczeniu dziecka w procesie edukacyjnym.
Cisza i praca w ciszy są ważnym elementem rozwoju dziecka.
W klasycznych placówkach edukacyjnych praktycznie nigdy nie ma ciszy. Maria Montessori uznała ciszę za element niezbędny w rozwoju dziecka. Jej pomysłem są lekcje ciszy. W ich trakcie dzieci mogą się zrelaksować, skupić na własnych przemyśleniach lub po prostu odpocząć. Wymaga to sporej samokontroli, dlatego najmłodsze dzieci wprowadza się w nie stopniowo. Nauczyciel może w takim przypadku zasugerować odbywanie lekcji ciszy w ruchu. Dzieci, które są zbyt pobudzone, mogą zazwyczaj kontynuować swoje zajęcia w innej sali.
Co ważne — lekcje ciszy nie są formą kary!
Dzieci nie powinno się karać ani nagradzać.
Maria Montessori zauważyła, że kary i nagrody są w dłuższej perspektywie nieefektywne. To wtedy było rewolucyjne podejście, choć i dzisiaj niektórzy rodzice podchodzą do niego z powątpiewaniem.
Kary i nagrody wypaczają sens wolności dziecka i swobody wyboru. Co więcej, nie motywują one do działania, a wręcz przeciwnie – mogą doprowadzić do frustracji i zniechęcenia. Przenoszą motywację z wewnętrznej — prawidłowej na zewnętrzną — sterowaną docenieniem przez innych. Uczą oszukiwania lub przemilczenia, aby uniknąć kary.
Czy to znaczy, że dzieciom wychowywanym zgodnie z metodą Montessori wszystko wolno? Oczywiście, że nie! Takie dzieci nadal uczą się pewnych reguł społecznych i kontroli zachowań. Wszystko to jednak odbywa się w przyjaznym, spokojnym środowisku, bez strachu przed karą czy nagrodą.
Jeśli jeszcze zastanawiacie się, czy wychowywanie bez kar i nagród jest możliwe, to powiemy Wam wprost, że tak! Z dzieci nie rosną od tego degeneraci i dzikusy, które nie potrafią dostosować się do społeczeństwa. W naszym zespole są dorosłe już dzieci wychowywane w taki sposób, które potrafią się bez problemu odnaleźć w społeczeństwie. I świadomie kontynuują wychowanie swoich dzieci również bez kar i nagród.
Każde dziecko rozwija się we własnym tempie.
To bardzo ważna zasada, która wprost mówi, że co sprawdza się u jednego dziecka, niekoniecznie będzie działać u drugiego. Przestrzega też przed porównywaniem osiągnięć dzieci. Każde z nich rozwija się bowiem we własnym, unikalnym tempie. Zgodnie z metodą Montessori każde dziecko jest traktowane indywidualnie, a wszelkie działania podejmowane wobec niego są dostosowywane do jego potrzeb i możliwości. Nauczyciele obserwują maluchy i dopasowują do nich program nauczania.
Dziecko uczy się utrzymywać porządek w otoczeniu.
Utrzymanie porządku to jedna z ważniejszych rzeczy. Każdy przedmiot w klasie ma swoje miejsce i po zajęciach dzieci powinny je tam odłożyć. Jednak zanim to nastąpi, muszą zrozumieć, czym jest porządek. Montessori wierzyła, że dziecko może i powinno samodzielnie uporządkować swoje otoczenie. Nie odbywa się to jednak za pomocą skomplikowanego systemu kar i nagród. Działa przez przykład i to, że dzieci naturalnie lubią porządek i są w stanie go utrzymać, jeśli tylko pokaże się im jak to zrobić.
Jakie zabawki są “Montessori”?
W sklepach bardzo dużo zabawek zyskało sobie etykietę “Montessori”. Zazwyczaj są to przedmioty drewniane i dość proste, które mają wspomagać rozwój dziecka. Przeważnie to przedmioty drewniane. Mogą to być np. klocki, które pozwalają na budowanie wielu różnych struktur, a także drewniane zabawki edukacyjne. Także wiele zabawek sensorycznych zyskało określenie Montessori.
Zabawki te mają proste wzory i przyjazne materiały. Są one faktycznie edukacyjne, bo pozwalają dziecku rozwinąć umiejętności motoryczne oraz zmysły. Jednocześnie nie przytłaczają go nadmiarem bodźców. Bardzo często takie zabawki pomagają dzieciom imitować czynności wykonywane przez dorosłych. Wspierają kreatywne myślenie i zostawiają ogromne pole dla wyobraźni.
Brzmi skomplikowanie? Zastanówmy się w takim razie, czym zabawki Montessori na pewno nie są? Nie należą do tej grupie wszystkie interaktywne świecidełka, które, wydają dźwięki i mają wiele funkcji. Tak naprawdę, zabawki Montessori są bardzo proste.
Zalety zabawek Montessori
Zabawki Montessori mają niewątpliwie wiele zalet. Przede wszystkim są one dostosowane do potrzeb i możliwości dziecka. Pozwalają na samodzielną zabawę, ćwiczenie sprawności manualnej oraz rozwijanie kreatywności. Charakteryzują się prostotą i minimalizmem.
Stymulują rozwój
Jedną z najważniejszych zalet jest wpływ na rozwój dziecka. Zabawki Montessori są proste, a co za tym idzie intuicyjne w obsłudze. Dzięki temu dziecko samo może je obsługiwać, ćwicząc tym samym koordynację ruchową oraz sprawność manualną. Ponadto minimalizm zabawek sprawia, że dziecko skupia się na czynnościach, które wykonuje, a nie na otoczeniu.
Dotyczy to zarówno rozwoju motorycznego, jak i społeczno-emocjonalnego. Zabawki Montessori umożliwiają dzieciom samodzielne odkrywanie świata. Pozwalają także na ćwiczenie codziennych umiejętności, jak gotowanie czy majsterkowanie. Są one świetną alternatywą dla zabawek elektronicznych, które często ograniczają aktywność dziecka.
Wspierają kreatywność
Zabawki Montessori rewelacyjnie wspierają rozwój kreatywności dziecka. Dzięki nim maluchy ćwiczą wyobraźnię, uczą się planować i organizować pracę, a także doskonalą umiejętność koordynacji ruchowej. Ponadto zabawki te pozwalają na samodzielną twórczość, a dzieci mogą w ten sposób wyrazić swoją osobowość.
Ich prostota sprawia, że dziecko może je swobodnie używać, a nie czuje się ograniczone. Może puścić wodze wyobraźni i tworzyć niesamowite historie, budować własne światy.
Są przyjazne dla środowiska
Wśród zabawek Montessori dla dzieci rzadko można znaleźć plastikowe zabawki. Większość z nich to ekologiczne drewniane zabawki, które są przyjazne środowisku. Oczywiście w czasie, gdy Maria Montessori otwierała swój Dom Dzieci, plastikowe zabawki praktycznie nie istniały. Niemniej jednak metoda Montessori preferuje proste faktury i materiały. Nie musi to być zawsze drewno, mogą to także być zabawki materiałowe czy z recyclingu. Ważne, aby nie były skomplikowane i pobudzały kreatywność i wyobraźnię dziecka.
Zobacz także w naszym innym artykule, jakie zabawki są lepsze: drewniane czy plastikowe.
Wady zabawek Montessori
Jak każdy trend, tak ten dotyczący zabawek Montessori ma swoje wady. Jak się przekonasz, są to jedynie wady pozorne, wynikające z niezrozumienia, czym Montessori w rzeczywistości jest, o czym pisaliśmy wyżej.
Zazwyczaj wysoka cena
Niemal wszystkie zabawki Montessori na sklepowych półkach mają horrendalnie wysokie ceny. Niektóre z nich kosztują nawet kilkaset złotych! Dlaczego tak jest? Czy naprawdę warto wydać tyle pieniędzy na produkt, który może być używany przez dziecko tylko przez kilka pierwszych lat życia?
Zabawki Montessori cieszą się dużym powodzeniem wśród rodziców, którzy chcą zapewnić swoim pociechom jak najlepsze warunki rozwoju. Niektórzy producenci bazują na tym trendzie i oznaczają swoje zabawki jako Montessori, podczas gdy one wcale takie nie są. Czasem warto też spojrzeć, czy podobnego przedmiotu bez określenia Montessori nie znajdziesz gdzieś taniej. Oczywiście drewniana zabawka pewnie będzie droższa od plastikowej. Jednak zdajemy sobie sprawę, że niekiedy ceny są mocno przesadzone.
Nieco wypaczone podejście
Pomoce i zabawki Montessori dla dzieci to nie tylko przedmioty, które znajdziemy w sklepie. To przede wszystkim realne sprzęty, którymi posługujemy się na co dzień. Zabawki Montessori powinny być dopasowane do wieku i umiejętności dziecka. Ale niekoniecznie muszą to być takie zabawki, jakie spotkasz na sklepowych półkach. Równie dobrą pomocą może być zawartość Twoich szafek lub lodówki.
Zabawa garnkami czy guzikami, sortowanie przedmiotów, odkręcanie słoików czy woreczki z przedmiotami do zgadywania to idealne propozycje zabawek Montessori. W ten nurt wpisują się także czynności domowe: wspólne gotowanie, rozwieszanie prania, a nawet sprzątanie razem z rodzicem.
Podsumowanie
Zabawki Montessori — czy warto kupować je dziecku? Tak, zwłaszcza jeśli będziesz krytycznie podchodzić do tego, co faktycznie jest Montessori, a co nie jest. To ogromna różnica. Ważne, żeby nie kupować zabawek, które tylko rozpraszają uwagę dziecka lub są zbyt trudne do samodzielnego używania. Z drugiej strony warto posiadać zabawki, które ćwiczą koordynację ruchową i umiejętność logicznego myślenia oraz kreatywność. Zabawki Montessori dokładnie to robią!